Februari 2015

Het onderwerp “Drie gratiën” heeft, behalve de inhoudelijke betekenissen die eraan worden toegekend, ook een visuele reden: het tonen van vrouwelijk naakt. In de paragonestrijd (1) zou dit een mooi item geweest kunnen zijn, want wat toont beter: een platte afbeelding of een ruimtelijke afbeelding van een vrouw?

Dit veelvuldig afgebeelde onderwerp, afkomstig uit de Griekse mythologie laat drie dochters van oppergod Zeus zien, namelijk Euphrosyne, Aglaea en Thalia, die respectievelijk elegantie, schoonheid, en vreugde vertegenwoordigen. Maar waar gaat het werkelijk om bij dit onderwerp? Als je Gombrich (2) erop na slaat, lees je dat hij een aantal mogelijke verklaringen van het onderwerp behandelt, leidend daarbij is het uitgangspunt dat deze drie de gezellinnen zijn van de godin Venus, en dat zij de ideale schoonheid verbeelden, respectievelijk: jeugdigheid, blijdschap en pracht. Ook andere betekenissen zijn beschreven, zoals, verleiding, schoonheid, vrijgevigheid, natuur, menselijke scheppingsdrang en vruchtbaarheid.

Het is een prachtig idee, om op een plat vlak de suggestie neer te zetten van drie houdingen van een vrouw. In de kunstgeschiedenis zijn vele uitwerkingen van dit onderwerp te vinden. Mijn eerste kennismaking met dit onderwerp was het schilderij van Botticelli (3), de “Prima Vera”, uit 1482. Ik zag dit in het Uffizi museum in Florence. Botticelli is sterk beïnvloed door de neo-platonische denkbeelden in de 15e eeuw, en zijn werk is dan ook méér dan visueel spektakel, het vraagt om beschouwing van inhoudelijk betekenissen.

Een halve eeuw later schildert Lucas Cranach de Oude zijn versie. Zijn werk is typerend voor het breukvlak tussen kunst van de laat-gotiek en Renaissance. In dit schilderij is de invloed van zijn hofschilderkunst goed te zien aan de elegante houdingen en stofuitdrukking. Over een van zijn leerlngen wil ik nog eens een blog schrijven.

Op ruimtelijk gebied is dit voorbeeld uit de romeinse oudheid (4), en wat opvalt is de vreemde steun tussen de vrouwen, kon dit niet anders? Ja en nee, dit is een kopie naar een Grieks beeld dat oorspronkelijke van brons was. Omdat het brons nodig was voor het maken van wapens werd er een kopie in marmer gemaakt voordat het brons gesmolten werd, vandaar.

Dit beeld niks (5) is oorspronkelijk klassiek Grieks. De compositie was zeker geliefd, in het Vaticaan staat een vergelijkbaar object (6).

Van veel later datum is dit beeldje uit de fabrieken van Meissen porselein (7), ik vind het interessant omdat hier met kleur wordt gewerkt.

Het is bekend dat de klassieke Griekse kunst niet wit was maar juist kleurrijk, al was de kleurtoepassing toen wel wat anders dan hier getoond. Steeds gaat het bij deze beelden om drie houdingen van het lichaam, maar omdat het ruimtelijk is kan de beschouwer vanuit veel invalshoeken naar het beeld kijken.

Steeds gaat het bij deze beelden om drie houdingen van het lichaam, maar omdat het ruimtelijk is kan de beschouwer vanuit veel invalshoeken naar het beeld kijken. Canova, die deze sensuele en vol ruimtelijke uitvoering maakte was nog van mening dat klassieke kunst synoniem was met wit marmer. Om het ruimtelijke effect nog groter te maken was dit beeld op een draaiplateau gezet.

En waarom nu deze blog? Ik denk erover om zelf een versie te maken van de drie gratiën, ik laat wel weten wanneer het “af” is.

Bronnen

(1) Zie ook: “Paragone” van 10 februari 2014.
(2) Gombrich E H, Symbolic images, Phaidon, 1975, pp 37-64.
(3) Primavera (painting).
(4) Marble Statue Group of the Three Graces.
(5) The Three Graces : the intimate mates of Aphrodite.
(6) Cabinet of Masks .
(7) A meissen group of the three graces.

Februari 2015

De kunst van het beeldhouwen is zeven maal groter dan elke andere twee dimensionale kunstvorm, want een ruimtelijk beeld heeft acht aanzichten die allen evengoed moeten zijn.

Jaren geleden zat ik bij een bronsgieter aan tafel tijdens een pauze in de werkzaamheden. Ik herinner me daarvan onder andere de patine van theïne aanslag in het lang niet afgewaste theekopje, maar ook de gesprekken over kunst. Bij het lezen van een kunstenaarsautobiografie is het ook alsof je bij de kunstenaar aan tafel zit. Het boek : “Het leven van Benvenuto Cellini 1500-1571 door hem zelf verteld “ uitgave Querido, 1982 leest alsof de kunstenaar met jou aan tafel zit. Het is al lang geleden dat ik dit boek las, maar ik koppel het nog steeds aan een uitspraak van Cellini (1) die ik hierboven citeerde. En om de kwestie aan te scherpen is deze ook nog aardig (2), waarin hij ingaat op het verschil tussen vlakke en ruimtelijke werken.

Als beeldhouwer streef ik naar een ruimtelijke werking, die de toeschouwer rondleidt om het beeld, rond de verschillende aanzichten waar Cellini op doelt. Natuurlijk gaat dit niet voor al het werk op, in het reliëfwerk blijf je toch steken in een overgangsgebied tussen vlak en ruimte.

De uitspraken van Cellini maken deel uit van een heftig dispuut waarin kunstenaars hun discipline als de beste willen aanmerken. Het is de vergelijking van de kunsten,  en dit staat in de kunstgeschiedenis bekend als de paragone. Het voert te ver om het begrip paragone diepgaand uit te leggen, daarvoor is het te complex in dit kader, maar in essentie gaat het over de rivaliteit die renaissance kunstenaars hadden in hun streven om de beste kunstenaar te zijn.

Een schilder is een meneer, een beeldhouwer een werkman, een schilder werkt in zijn pak achter een ezel, een beeldhouwer hapt stof en zijn kleren zijn snel aan vervanging toe, om maar eens iets van het strijdgewoel weer te geven. Niet alleen schilderen en beeldhouwen, maar ook andere kunstvormen waren in deze ruzies betrokken. Vermoedelijke bron is een publicatie van Leonardo da Vinci die een verhandeling ‘De Paragone’ over schilderkunst schreef, en daarmee de rivaliteit tussen hem en Michelangelo flink aanwakkerde.

Hij stelt dat schilderkunst, die hij onderbrengt bij de Artes Liberales (de zeven vrije kunsten, hierover in een latere blog meer), aan de top van de hiërarchie staat, veel hoger dan beeldhouwkunst, dichtkunst of muziek. Wat wel een tour de force is, want musica stond al eeuwen in de artes liberales. Leonardo voert aan dat schilderkunst gebaseerd is op mathematische uitgangspunten, iets wat niet verwonderlijk is in de tijd dat het perspectief ontdekt werd.

Ik voel dat helemaal niet , zo’n wedijver tussen schilderkunst en beeldhouwkunst. Het heeft te maken met de affiniteit die je voelt voor een medium om je idee en gevoel over te brengen, en voor mij is dat nu eenmaal bij uitstek via driedimensionale objecten. En wat die acht aanzichten betreft, het kunnen er net zo goed tien zijn, of dertig. Het is maar hoe je het bekijkt. Met de videocamera heb je geen aanzichten meer maar een ronddraai, en dan ook nog een zoomknop voor de details.

Bronnen

(1) Bron: Wikipedia.
Dico, che l’arte della Scultura infra tutte l’arte, che s’interviene disegno, è maggiore sette volte, perchè una statua di Scultura deve avere otto vedute, e conviene che la sieno tutte di egual bontà. I assert that the art of sculpture, among all the arts connected with design, is at least seven times greater than any other, for the following reason: why, sir, a statue of true sculpture ought to have seven points of view, which ought all to boast equal excellence.

(Opmerking: Hoe kun je nu otto vedute vertalen als zeven aanzichten-wk?) Letter to Benedetto Varchi, January 28, 1546, cited from G. P. Carpani (ed.) Vita di Benvenuto Cellini (Milano: Nicolo Bettoni, 1821) vol. 3, p. 183; translation from Thomas Nugent (trans.) The Life of Benvenuto Cellini, a Florentine Artist (London: Hunt and Clarke, 1828) vol. 2, p. 264.

(2) La Pittura non è altro, che o albero or any other object, reflected in the water. The distinction between sculpture and painting, is as great as between the shadow and the substance.

Februari 2015

Opnieuw Kom binnen, maar nu anders.

………de kunstenaar zag iets, en jij hebt het nakijken…….

In het Hongaars betekent het achtervoegsel – be/-ba, naar binnen. Megyek a boltba betekent: ik ga de winkel in. Ik wil het dit keer hebben over binnenkomen in een kunstwerk, want hoe kijk je naar een object? Kijken is één, maar iets zien? Je kunt ook be-kijken, als het ware naar binnen kijken. Als je goed leert kijken ga je meer zien, je verwerft in-zicht.

In het voortgezet onderwijs maakt het vak kunstbeschouwing deel uit van de kunstvakken, waarin de leerlingen, naast het zelf beeldend zijn, leren naar kunst te kijken. Het voert te ver om hier de hele vakinhoud te behandelen, maar er zijn een paar uitganspunten die hier beschreven kunnen worden.

Het eerste wat je jezelf moet gunnen is tijd. Neem de tijd om lang(er) naar een object te kijken. Hier volgt daarvoor een eenvoudige oefening.

Oefening 1
Probeer een beeld te beschrijven, en wel zo dat een ander die het niet ziet, zich kan voorstellen hoe het eruit ziet. Door deze oefening, die tijd kost, dwing je jezelf om even stil te staan bij een object, en door dit beschrijven ga je al meer zien. Bij dit beschrijven ontstaat vanzelf al het eerste beoordelen. Je vindt er iets van. Vind jij het mooi of niet mooi, knap gedaan, kunstig dus? Dit is de opstap naar beschouwen.

Oefening 2
Probeer daarna het beeld te verklaren, waar gaat het over? Kun je een titel geven aan het werk, zie je een onderwerp? Gebruik hierbij je eigen kennis, je algemene ontwikkeling, en sluit zeker je gevoel niet uit.

Dan komt de volgende stap waarin je gaat be-kijken. In kunstterminologie heet dit iconografie. Nieuwsgierigheid en verwondering zijn hierbij goede drijfveren. Let daarbij op onderdelen van de vormgeving, zoals bijvoorbeeld vorm, kleur, licht, compositie, materiaal, techniek. Maar hoe zit dat met de voorstelling? Wat zie je eigenlijk, het gaat nu om het zoeken naar betekenis. Hiervoor komt bronnenonderzoek in aanmerking, dat kan zijn: toelichting door kunstenaar, door galeriehouder, kunstuitleen, zaaltekst, catalogustekst, (kunst) historische tekst, kunstprogramma op tv, internet, bibliotheek. Vanuit de kennis die je hebt opgedaan uit kijken en onderzoek kom je tot interpretatie.

Een fraaie valkuil bij het bekijken en interpreteren van een kunstwerk is dat je vanuit te weinig gegevens, of teveel vanuit je eigen weten, begrip en tijd, een betekenis toekent aan een beeld. Ik noem dat fraai, omdat uit de kunstgeschiedenis blijkt dat de interpretatie nogal eens kan wisselen in de loop van de geschiedenis. Geloof dus gerust in je eigen waarheid, en als het lukt, geniet gewoon van het kijken en ervaren.

Ik herinner me een ervaring van jaren geleden in het Tate Modern in Londen[1]. Ik ging op zoek naar het werk van Rothko, en daar in de zaal, zittend tussen de negen doeken was ik sterk onder de indruk van de rust die dit alles uitstraalde. Die ervaring, iets wat in de literatuur de aura van het kunstwerk[2] heet, is uniek voor de tijd en ruimte waarin je het kunstwerk be-kijkt en ervaart. De rust die in deze de ruimte aanwezig heerst, beïnvloedde de bezoekers; een jong stel dat luid lachend binnenkwam was binnen twee stappen stil.

In elke galerie zou eigenlijk een goede mogelijkheid moeten zijn om rustig te zitten en te “genieten”.