December 2016

In mijn blog van 18 november 2016 beschreef ik een deel van een altaarstuk, de Annunciatie,  dat ik zag in het nationaal museum in Warschau: …. “Achter de engel met de banderol is een bed te zien en op de rand van het bed zie ik een klein handje.

afbeelding 1

Ik heb geen idee waarom, of van wie dit handje is […] Ik hoop antwoord te krijgen van de conservator van dit museum aan wie ik over dit handje een vraag heb gesteld. […] Het is bekend dat in de middeleeuwen de Antwerpse kunstenaars die lid waren van het Lucas gilde een keurmerk moesten aanbrengen, in de vorm van een handje! Het zou kunnen dat Jan de Molder, de maker van dit werk, koos voor een ruimtelijke weergave. Mogelijk als bewijs van zijn vakmanschap en om te voldoen aan de keurmerk eisen van het Lucasgilde.

afbeelding 2

Dr.Margaret Kochanowska, van de Collection of medieval Art van het Nationaal Museum schreef mij: Dit handje is als symbolisch element verklaarbaar als weergave van een niet aanwezige figuur. Gezien de beperkte ruimte op dit panel veronderstelt men dat de maker/opdrachtgever voor deze oplossing heeft gekozen. Een vergelijkbare verwijzing is te zien in het centrale paneel van dit altaar waar linksonder in beeld en paar schoenen als symboliek voor een figuur staan.

Waar komt deze symboliek vandaan?

In de uitbeelding van de Annunciatie is een eeuwenlange ontwikkeling gaande. Oorspronkelijk, strikt volgens het evangelie van Lukas (1,26-38), worden alleen de aartsengel Gabriël en de maagd Maria afgebeeld.

Vanaf de vroege middeleeuwen komen er iconografische elementen bij. Eerst de stralenbundel vanuit de hemel,  en later de duif als weergave van de heilige geest. In de ontwikkeling daarna zie je dan God de vader afgebeeld in de wolken, die de duif en het Jezuskind naar Maria stuurt. Er komen weer later allerlei elementen bij, bijvoorbeeld in de interieurs met tal van symbolieken. Ook engelen die Gabriel bijstaan, vaak kleiner in formaat, maar zij waren dan ook minder belangrijk dan de hoofdpersonen.

Verondersteld wordt nu, dat het handje toebehoort aan zo’n hulpengel, maar dat, gezien de beperkte ruimte, is volstaan met een symbolische verwijzing. Voor een historisch overzicht klik hier

[slideshow_deploy id=’2099′]

November 2016

Van wie is het handje vraag ik me af.

Detail van annunciatie

Vorige week was ik een paar dagen in Warschau, hier bezocht ik onder andere in het nationaal museum de afdeling  middeleeuwse kunst. Deze afdeling is beslist een bezoek waard als je ook maar enige belangstelling hebt voor middeleeuwse kunst.  Hier staan de werken prachtig opgesteld, zijn vrijwel allemaal  van verschillende kanten te zien en de belichting is bijna overal uitstekend.

Één van de objecten trok mijn bijzondere aandacht. Binnen het thema “annunciatie” zag ik op het veelluik met de titel Reinolds polyptiek een gebeeldhouwde annuciatie, met voorbehoud toegeschreven aan Jan de  Molder.

Achter de engel met de banderol is een bed te zien en op de rand van het bed zie ik een klein handje. Ik heb geen idee waarom, of van wie dit handje is. Er is geen informatie uit het bijschrift te halen, anders dan de naam van de maker en het tijdperk waarin hij leefde. Ik hoop antwoord te krijgen van de conservator van dit museum aan wie ik over dit handje een vraag heb gesteld. Misschien komt  binnenkort de oplossing van dit vraagstuk? Maar ik ben zelf ook op zoek, en wie weet kan een van mijn lezers me ook verder helpen. Zo’n onderzoek begint met vragen stellen. Zoals: -wie was die Jan; -waar kreeg hij zijn opleiding;- wat is er verder over hem bekend; -is er literatuur over een enkel handje?

Eerst maar uitzoeken wat ik over zijn naam kan vinden, want het lijkt me dat een naam in 500 jaar wel iets veranderd kan zijn.Eenvoudig startpunt is zoeken bij  wikipedia . Via deze site kom ik op de volgende site  interessante info tegen, een andere naam voor dezelfde Jan en achtergrondinformatie over zijn opleiding en werk.  Samengevat komt het hierop neer:

Jan is geboren in Vlaanderen, hij kreeg vanaf 1494 les van zijn broer en volbracht in 1498 zijn meesterproef. Nog bestaand werk van hem is in kerken in Zweden, in Museum Cluny in Parijs en in Warschau te zien. Hij woonde en werkte in Antwerpen.

Reinhold-altaarstuk, 1516

Reinhold altaar

Op deze site van de RUG lees ik informatie over Joos van Cleve, ” Slechts één jaar later, in 1516, werd het Reinhold-altaarstuk met geschilderde luiken uit Van Cleves atelier geïnstalleerd in de Reinhold-kapel in de Sankt Marienkirche in Gdańsk. ”  In dit proefschrift komt het werk van Joos van Cleve aan bod, onder andere wordt ingegaan op de contacten via de handel tussen Vlaanderen en Gdansk. Op pag 110 komt Jan de Molder tevoorschijn. …. Białostocki en Szmydki schreven het gesneden gedeelte van het altaarstuk toe aan Jan de Molder en zijn ateliermedewerkers. De beeldhouwer was werkzaam in Antwerpen van 1513 tot 1518.

Over de toeschrijving zie ook:   R. Szmydki, Retables anversois en Pologne. Contribution à l’étude des rapports artistiques entre les anciens Pays-bas Méridionaux et la région de Gdansk au début du XVIe siècle (Verhandelingen van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen Letteren en Schone Kunsten van België, Klasse der Schone Kunsten). Antwerpen 1986, pag 61)

Uit de vakliteratuur is bekend dat in de middeleeuwen de Antwerpse kunstenaars die lid waren van het Lucas gilde een keurmerk moesten aanbrengen, link, in de vorm van een handje! Het zou kunnen dat Jan, niet tevreden met een 2 dimensionaal handje koos voor een ruimtelijke weergave. Mogelijk als bewijs van zijn vakmanschap en om te voldoen aan de keurmerkeisen van het Lucasgilde. Ik wacht op antwoord van de conservator.